Waarom zijn we asociaal in het verkeer?

Ga maar eens na bij jezelf of bij mensen in je omgeving. Mensen veranderen op het moment dat ze achter het stuur kruipen. Normaal zijn ze beleefd en geduldig. Maar achter het stuur veranderen ze in een asobaas. Hoe komt dat toch? De TopGear-redactie ging op onderzoek uit.

We moeten ver terug in de tijd voor het antwoord. Vroeger, in ons prehistorische bestaan, hadden we mensen om ons heen nodig om te overleven. Zonder een roedel mensen redde je het gewoon niet. In een groep konden wij onszelf beschermen tegen de wilde dieren – en tegen andere roedels mensen.

Om als hechte groep bij elkaar te blijven, ontwikkelden onze hersenen zich tot een supercomputer in het herkennen van gezichtsuitdrukkingen. Onbewust zijn we daar erg goed in geworden. Het grootste deel van onze communicatie is immers non-verbaal. Als je een kamer binnenloopt, weet je binnen een fractie van een seconde welke sfeer er hangt, zonder dat er een woord is gezegd.

Giswerk en dubbelzinnigheden

Volgens gezondheidszorgpsycholoog Simon Rego moeten de hersenen een hoop giswerk verrichten wanneer de non-verbale communicatie wegvalt. ‘Wanneer mensen geconfronteerd worden met giswerk en dubbelzinnigheden, vatten ze het op als een bedreiging en reageren daarop. In de prehistorische tijden kon die houding je leven redden, maar in de moderne tijd kan dit escaleren.’

De hersenen schieten dan in de vecht-of-vluchtreactie. Wiens primaire reactie het is om te vechten, zal asociaal en boos doen achter het stuur. Bovendien voelen we ons anoniem, volgens Erica Slotter, een sociaal psycholoog bij de Villanova Universiteit: ‘Het gevoel van anonimiteit betekent soms dat we ons anders gedragen dan anders, omdat we niet aansprakelijk worden gesteld.’

Dopamine

Kort gezegd: doordat we zelf anoniem zijn in onze eigen auto, en de auto vóór je ook anoniem is, krijgen je hersenen geen waardevolle non-verbale communicatie binnen. En dan gedragen we ons als totale zakkenwassers. Volgens Psychology Today belonen je hersenen woede vaak met dopamine. Het voelt dus goed om boos te worden. Ook geeft die boosheid mensen een gevoel van controle over zaken waar ze geen controle over hebben.

De Verkeerspsycholoog

We vroegen het ook Gerard Tertoolen, een Nederlands Verkeerspsycholoog: ‘Wat er met ons in de auto gebeurt, zie ik als een combinatie (cocktail) van anonimiteit, machtsgevoelens, territoriumdrang, identificatie en compensatie. Met andere woorden: in de auto komen onze meest primitieve kanten naar de oppervlakte, en we gebruiken hem ook nog eens als afreageermachine; de frustraties die we in ons leven oplopen, leven we regelmatig uit achter het stuur.’

Hij voegt toe: ‘Door al deze emoties heen speelt ook nog een gevoel van vrijheid, als een rode draad. De auto-industrie speelt daar dankbaar op in. In de reclames rijden auto’s door verlaten landschappen en onbevolkte steden. En zelfs als we elke dag in de file staan, willen we van die illusie geen afstand nemen. Autogebruik is voer voor psychologen.’

Geef een aap een geweer

Daarbij dragen ook externe factoren zoals stress (te laat zijn), drukte (file) en andere irritaties (overige aso’s) bij aan je gedrag. En natuurlijk de auto waarin je rijdt: geef een aap een geweer en hij zal schieten. Met een snelle auto zul je sneller ergens voorpiepen en een grotere auto blaast je ego op.

Is het niet ons eigen schuld?

Kunnen we er dan echt niets aan doen? Tja, we zijn bewuste dieren. Ons gevoel zegt: eet dat extra stuk pizza. Ratio zegt dat je straks nog in je zwembroek moet passen. En met die gedachte kun je ook het verkeer in gaan. En je gewoon gedragen.